Líf án kjölfestu

Það sem fylgir er ekki blogg heldur þýðing á ræðu sem var haldin árið 1854, af manni sem hét Henry David Thoreau og ég met mikils.  Ég ákvað að sýna honum virðingarvott með því að þýða eina af hans frægustu ritum á íslensku, en mér vitanlega hefur ræðan ekki verið þýdd áður.

Ræða er heilar tólf síður svo ég mæli með því að lesendur prenti hana út ef þeir vilja spreyta sig á henni.  Ég er bara búinn að prófarkalesa einu sinni svo ég tek á móti leiðréttingum fegins hendi.

Kveðja, Kári

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Líf án kjölfestu

eftir Henry David Thoreau


1.

Fyrir skömmu var ég staddur á ráðstefnu þar sem mér fannst fyrirlesarinn hafa valið umræðuefni sem varðaði hann sjálfan lítið.  Fyrir vikið leiddist mér að hlusta.  Hann lýsti hlutum sem stóðu honum ekki nærri og það var heldur ekki neinn rauður þráður eða kjarni í fyrirlestrinum.

Ég hefði viljað sjá hann fást við sínar persónulegustu upplifanir eins og skáldin gera.  Besta hrós sem ég hef fengið var þegar einhver spurði hvað mér fyndist og hlustaði svo á svarið sem ég gaf.  Ég verð hissa og hrifinn þegar þetta gerist, það er svo sjaldgæft að menn vilji nýta mig eins og verkfæri sem þeir kunna vel á.  Yfirleitt vilja menn nota mig til að komast að því hvað þeir eiga marga hektara lands - því ég er landmælingamaður - eða þá vilja þeir fá fréttir af einhverjum málum í gegnum mig. Þeir vilja ekki kjarnann úr mér heldur hismið.

Maður kom eitt sinn til mín og bauð mér að halda fyrirlestur um þrælahald, en þegar ég talaði við hann komst ég að raun um að hann og hans lið vildi að fyrirlesturinn yrði 90% á þeirra forsendum en 10% á mínum svo ég afþakkaði.

Ég geng út frá því að þegar fólk vill fyrirlestur, vilji það vita hvað mér finnst um eitthvað málefni, jafnvel þótt ég sé kannski mesta fífl landsins, ekki af því það vill heyra það sem hentar því að heyra og því finnst þægilegt að hlusta á.

Ég ákveð því yfirleitt að gefa fólki vænan og óþynntan skammt af mér sjálfum. Fólkið bað um mig og borgaði fyrir, því er ég staðfastur í að láta það hafa mig, þótt ég drepi það úr leiðindum.

2.

Nú ætla ég að segja svipaða hluti við ykkur, lesendur mína.  Af því þið eruð hérna og ég hef ekki ferðast mikið ætla ég ekki að tala um hluti sem eru langt í burtu heldur eru eins nærri heimahögunum og hugsast getur.  Tíminn er naumur og því ætla ég að sleppa öllu skjalli en halda mig við gagnrýna hugsun.

3.

Hugleiðum í hvað við verjum lífinu.

4.

Þetta er heimur viðskipta.  Hvílík læti!  Umferðin vekur mig flestar nætur.  Másið í henni truflar draumana.  Það er enginn hvíldardagur. Það væri frábært að sjá mannkynið í fríi einu sinni.  Það er ekkert nema vinna, vinna, vinna!  Ég get ekki keypt bækur með auðum blaðsíðum til að skrifa hugsanir í, því einhver er yfirleitt búinn að rúðustrika þær fyrir krónur og aura.

Írskur maður sá til mín hripa hugsanir niður í vasabók, hann gaf sér strax að ég væri að skrá unna tíma og reikna mér laun.  Ef maður dettur út um gluggann í barnæsku og bæklast, eða missir vitið þá er sorg samfélagsins mest yfir því að þarna fór góður starfskraftur. Ég held að það sé ekkert, ekki einu sinni glæpir, sem stendur listum og heimspeki, lífinu sjálfu jafn mikið fyrir þrifum eins og þessi sífelldu viðskipti.

5.

Í útjaðri bæjarins býr raupsamur fauti sem hefur komist í álnir.  Hann ætlar sér að byggja vegg þar sem landareign hans endar í brekku.  Almættið kom þessari flugu í hausinn á honum svo hann færi sér ekki að voða, og hann er búinn að bíta í sig að ég eigi að eyða þremur vikum í þetta með honum.  Kannski græðir hann peninga á verkinu svo erfingjar hans geta eytt þeim í einhverja vitleysu.  Ef ég geri þetta með honum munu flestir taka eftir hvað ég er duglegur og vinnusamur, en ef ég kýs að verja tíma mínum í verkefni sem skapa raunveruleg verðmæti en litla peninga munu flestir líta á mig sem iðjuleysingja.

Þar sem ég þarf ekki atvinnubótavinnu til að halda mér frá voðaverkum og þar sem ég sé ekkert gott við þetta verkefni mannsins, frekar en svo mörg verkefni samlanda okkar, jafnvel þótt hann geti skemmt sér við þetta, vel ég að halda áfram mínu lífsnámi við annan skóla.


6.

Ef maður fer í göngutúra um skóginn hluta hvers dags af því hann elskar skóginn, verður hann stimplaður letingi, en ef hann eyðir öllum deginum í að hugsa um peninga, lætur höggva skóginn og berstrípar landið verður honum hampað sem iðjusömum frumkvöðli. Hafa bæir ekkert við skóga að gera annað en höggva þá niður?

7.

Flestir yrðu sármóðgaðir ef einhver bæði þá um að henda steinum fram og til baka yfir einhvern vegg í skiptum fyrir pening. Hins vegar er fullt af fólki ráðið í álíka tilgangslaus störf.  Til dæmis var ég á fótum skömmu eftir dögun um sumardag þegar ég sá nágranna minn stjórna uxum sem drógu risastóran tilhöggvin stein sem var bundinn aftan í vagn.  Dagurinn byrjaður, sviti á brá, iðinn og til fyrirmyndar var hann, öllum letingjum til skammar.

Ég hugsaði með mér:  þetta eru verk mannana sem Bandaríkjaþing var skapað til að vernda, karlmannlegt, heiðarlegt strit, jafn heiðarlegt og dagurinn er langur, strit sem lætur matinn bragðast vel og gerir samfélagið gott, sem allir virða og telja heilagt. Þarna fer einn hinna heilögu, sem vinnur erfitt en nauðsynlegt starf.

Ég fann fyrir smá samviskubiti af því ég horfði á hann út um gluggann og var ekki sjálfur byrjaður að baksast eitthvað. Dagurinn leið -- um kvöldið fór ég fram hjá garði annars nágranna sem er ríkur og hefur marga í þjónustu sinni. Sá eyðir háum fjárhæðum í vitleysu en bætir þjóðfélagið lítið.  Þarna sá ég steininn frá í morgun orðinn hluta af hégómlegu minnismerki sem átti að auka á dýrðir hússins hjá nágrannanum.

Við þetta hvarf ljóminn af erfiðisverkum mannsins frá í morgun.  Mér finnst sólin hafa verið gerð til að lýsa upp verðugri verk en þetta.  Í óspurðum fréttum má geta þess að verkkaupinn er farinn úr bænum, skuldugur, og sestur að annars staðar til að styðja listir og dáð.

8.

Fjáröflunarleiðir liggja yfirleitt niðurávið.  Ef maður gerir eitthvað eingöngu til að fá peninga þá hefur maður verið iðjulaus eða þaðan af verra.  Ef sá sem vinnur fær ekkert nema launin hefur hann verið svikinn, og hann svíkur sjálfan sig.

Ef þú færð laun sem fyrirlesari eða rithöfundur verður þú að vera vinsæll og þá liggur leiðin líka niðurávið þótt hún halli kannski heldur minna.  Sú þjónusta sem fæst best borguð er iðulega sú sem leiðinlegast er að veita.  Þú færð greitt fyrir að vera eitthvað minna en manneskja.  Ríkið er enginn draumavinnustaður fyrir vel gefið fólk.  Jafnvel bestu skáldin vilja síður ganga á ættarauðinn þótt þau ættu hann, þeim þarf að greiða þó ekki sé nema með vínflösku og eitthvað annað skáld þá væntanlega kallað burt frá sinni skáldskapargyðju til að búa vínið til.

Hvað mig sjálfan varðar þá fæ ég ekki borgað fyrir þær landmælingar sem ég vil helst vinna við, því atvinnuveitendur vilja þær ekki.  Þeir vilja helst að ég mæli ónákvæmt og þeim í hag.  Þegar ég bendi þeim á að hægt sé að mæla á ýmsa vegu spyrja þeir alltaf hvernig þeir fái stærstu mælitölurnar, ekki hvaða mæliaðferð sé réttust.

Einu sinni bjó ég til mælistiku til að mæla timbur og reyndi að selja hana í Boston en sá sem mældi þar, benti mér á að hann væri nú þegar of nákvæmur og að fyrir vikið létu viðarsölumenn mæla fyrir sig í Charlestown áður en þeir kæmu yfir brúna.

9.

Markmið þess sem vinnur ætti að vera að vinna vel, ekki að afla launa eða landa góðu starfi.  Það borgar sig fyrir samfélagið að borga fólki svo góð laun að það fái á tilfinninguna að peningar séu aukaatriði.  Ekki ráða mann sem vinnur fyrir þig út af peningunum heldur af því honum finnst vinnan skemmtileg.

10.

Það er eftirtektarvert að fáir eru í svo góðri vinnu að það megi ekki tæla þá frá henni með smá pening.  Ég sé auglýst eftir hressum ungum mönnum eins og ef það eina sem ungir menn hafi fram að færa sé að vera hressir.  Menn eru sífellt að koma mér á óvart með því að bjóða mér að vera með í einhverju nýju  verkefni eins og ég væri iðjulaus og að líf mitt hefði verið samfelldur ósigur hingað til.  Ekki eru það gullhamrar!  Það er eins og ef hann hefði hitt mig veglausan á úthafinu, á leiðinni ekkert, og sé að bjóða mér far!  Ef ég gerði það, hvað myndu lánadeildir bankanna segja um mig?

Nei, ég er ekki verkefnalaus á þessu stigi.  Sannast að segja sá ég auglýst eftir hæfum sjómönnum þegar ég var drengur á gangi við mína heimahöfn og þegar ég hafði aldur til lagði ég úr höfn.

11.

Samfélagið hefur engar þær mútur sem freista hyggins manns.  Þú getur safnað peningum til að bora í gegnum fjall en þú getur ekki safnað peningum til að ráða mann sem er að skipta sér af sínum eigin málum.  Hagsýnn og verðmætur maður gerir það sem hann getur hvort sem samfélagið greiðir honum eða ekki.  Hinir verðlausu bjóða verðleysi sitt til hæstbjóðanda og búast í sífellu við að fá góða stöðu.  Maður gerir ráð fyrir  að þeir verði sjaldnast fyrir vonbrigðum.

12.

Kannski ver ég frelsi mitt óvenju heiftarlega.  Mér finnast tengsl mín og skuldir við samfélagið vera lítil og tímabundin.  Sú litla vinna sem ég þarf að framkvæma til að eiga fyrir nauðþurftum og sem gera mig háðan öðrum er mér yfirleitt ánægjuleg og ég gleymi því yfirleitt að hún sé nauðsynleg.  Fram að þessu hef ég verið hamingjusamur.

Ég sé samt að ef þarfir mínar ykjust mikið  myndi vinnan sem ég þyrfti að framkvæma fljótt breytast í mikla áþján.  Ef ég seldi samfélaginu bæði formiðdaga mína og eftirmiðdaga eins og flestir gera, yrði ekkert eftir fyrir mig þess virði að lifa fyrir.  Ég vona að ég muni aldrei láta lífið í sölurnar fyrir verðlitla súpuskál.

Ég vil leyfa mér að fullyrða að maður geti verið mjög vinnusamur en varið samt tíma sínum illa.  Það eru engin mistök lífshættulegri en að eyða bróðurparti lífsins í að afla sér lífsviðurværis.  Öll merkileg störf nærast á sjálfum sér.  Skáldið þarf að yrkja eins og trésmiðja er keyrð áfram á spænunum úr henni sjálfri.  Þú verður að lifa með því að elska.  En rétt eins og 97 prósent kaupmanna fara á hausinn þá er líf flestra mislukkað samkvæmt þessum staðli og gjaldþrot næsta víst.

13.

Þeir sem fæðast í heiminn sitjandi á stórum arfi eru varla á lífi.  Þeir sem lifa á ölmusu ættingja eða ríkis eru á sveit settir, þótt menn velji að kalla það fínni nöfnum.  Á sunnudögum fer skuldarinn til kirkju og kemst að því að hann hefur eytt um efni fram.  Í kaþólskunni játa menn, ætla að iðrast og tala um að byrja upp á nýtt.  Þannig liggja menn á bakinu, talandi um fall mannsins án þess að reyna að standa á fætur.


14.

Menn gera mismunandi kröfur til lífsins.  Það er mikill munur á tveim mönnum þar sem einn sættir sig við auðveld mörk sem hægt er að skjóta af stuttu færi en hinn tekur langskot þótt hann hitti ekki oft.  Ég vil heldur vera sá síðarnefndi, þótt kínverskt máltæki segi: "Sigrarnir heimsækja ekki þann sem horfir sífellt niður, en sá sem horfir sífellt upp verður fátækur".

15.

Það er merkilegt að fátt hefur verið ritað um það að vinna fyrir sér.  Hvernig á að gera vinnuna ekki bara virðulega heldur ánægjulega? Ef öflun lífsviðurværis er ekki ánægjuleg er lífið það væntanlega ekki heldur.  Maður skyldi ætla að þessi hugsun hefði aldrei hitt nokkurn fyrir.  Er það vegna þess að flestum finnst atvinnan of leiðinleg til að skrifa um hana?

Peningar gætu kennt okkur um þau verðmæti sem skaparinn ætlar okkur að bera skynbragð á en við veljum að hlusta ekki á kennsluna.  Mönnum virðist standa á sama hvaðan lífsviðurværið kemur, hvort þeir vinna sér fyrir því, erfa það eða stela því.  Ég held að þjóðfélagið hafi gert lítið til að ala okkur upp þarna.  Kuldi og hungur eiga betur við mig en margar aðferðir sem menn beita til að afla lífsviðurværis, ég mæli með því að menn haldi sig fjarri þeim.

16.

Viðurnefnið "Vitur" er ofnotað.  Hvernig getur maður verið vitur ef hann kann ekki að lifa betur en aðrir?  Er hann bara lævísari og fjölkunnugri?  Vinnur viskan við færiband eða kennir hún velgengni með fordæmi?  Er til viska sem ekki er hægt að beita við að lifa lífinu?  Er viskan bara malari sem bryður hlutina niður með rökum?

Það má spyrja hvort Plató hafi unnið fyrir sér á betri hátt eða áhrifaríkari en samtíðarmenn hans eða hvort hann hafi fallið í lífsbaráttunni eins og aðrir menn.  Virtist hann betri en aðrir menn af því hann lét sig suma hluti engu varða eða með því að láta fara mikið fyrir sér?  Eða lifði hann kannski betur af því frænka hans mundi eftir honum í erfðaskránni?

Aðferðir flestra við að afla lífsviðurværis eru til bráðabirgða og undanbrögð frá raunverulegu lífi, aðallega af því þeir vita ekki betur en líka vegna þess að þeir ætla sér ekki betur.

17.

Gullæðið í Kalifornínu og viðhorf manna til þess, ekki bara kaupmanna heldur líka menntamanna, er mannkyninu stórlega til vansa.  Að svona margir skuli vera tilbúnir að helga líf sitt þessu fjárhættuspili til að geta seinna keypt þjónustu annara ef þeir vinna í því, án þess að ætla sér að gera neitt verðmætt sjálfir.  Og þeir eru kallaðir frumkvöðlar!

Ég veit ekki um neina ömurlegri þróun í siðleysi viðskipta og allra aðferða við að leita sér lífsviðurværis.  Heimspeki, skáldskapur og trúarbrögð slíks mannkyns eru ekki á við pappírskúlu.  Svínið sem lifir af því að leita af rótum með trýninu myndi skammast sín fyrir þennan félagsskap.  Ef ég gæti fengið allan auð heimsins með því að lyfta fingrinum myndi ég ekki borga hann því verði.

Móhamet vissi að Guð gerði heiminn ekki að gamni sínu.  Maður gæti ætlað að Guð sé fjársterkur aðili sem kastar hnefafylli af aurum til að horfa á mannkynið skríða til að safna þeim upp.  Heimsbíngóið!  Viðurværið á jörðinni eitthvað til að spila með.  Hvílík háðsádeila á stofnanir mannanna!  Niðurstaðan hlýtur að vera að mannkynið hengir sig uppí tré.  Hefur Bíblían bara kennt mönnum þetta?  Er besta uppfinning mannkyns bara betri hrífa?  Kenndi Guð okkur að uppskera þar sem við sáðum ekki í von um að finna kannski gullmola?

18.

Guð gaf réttlátum mönnum leyfi til að afla sér lífsviðurværis á jörðinni.  Hinir ranglátu bjuggu til afrit af leyfinu og notuðu það til að fá sér mat eins og hinir.  Þetta er útbreiddasta tilfelli fölsunar sem heimurinn hefur séð.  Ég vissi ekki að mannkynið hefði þjáðst af gullskorti í árdaga.  Ég hef séð gull, og ég veit að það er gott að smíða úr því en þó ekki eins auðvelt og úr hugsunum mannana.  Arða af gulli getur gyllt stóran flöt en ekki eins stóran og arða af speki.

19.

Gullgrafarar í skriðum fjallanna eru jafn miklir fjárhættuspilarar og kollegar þeirra á börunum í San Francisco.  Hvaða máli skiptir hvort þú hristir teninga eða mold í pönnu?  Ef þú vinnur þá tapar samfélagið.  Gullgrafarinn er óvinur verkamannsins, sama hvernig á málið er litið.  Það er ekki nóg að segja mér að þú hafir unnið sleitulaust til að finna gullið.  Djöfullinn vinnur líka sleitulaust.  Vegurinn til glötunar getur líka verið þyrnum stráður.

Einfaldningur sem heimsækir gullnámu sér samt strax að vinnan þar er eins og fjárhættuspil.  Gullið sem rennur í vasana þar er ekki eins og gull sem er greitt fyrir alvöru vinnu.  Í reynd gleymir hann því strax og byrjar að leita gulls og kaupir þar með miða í lotteríinu.

20.

Eftir að hafa lesið frásögn Howitt um gullgröft í Ástralíu sá ég fyrir mér dalina og árnar sundurskorna af drullupyttum, tveggja og upp í tuttugu metra djúpum, þétt saman og hálffullum af vatni.  Þarna hanga menn til að leita hamingjunnar, ekki vitandi nema ríkidæmið sé beint undir tjaldinu þeirra, stundum grafandi hundruðir metra áður en þeir finna gullæð, stundum missa þeir af heni svo skeikar sentimetrum.

Þeir breytast í púka ofan í pyttunum, hirðulausir um náungann grafa þeir sig í gegnum heilu dalina og breyta þeim í gatasigti áður en þeir drepast úr ofkælingu og sjúkdómum standandi í blautum skít og drullu.

Um daginn var ég að hugsa um hvað hefði farið aflaga í mínu eigin lífi og hvort ég ætti ekki að gera eins og aðrir, en grafa eftir gulli hjá sjálfum mér? Grafa göng inn í miðju mína og finna gullæðina þar?  Það er alvöru gullnáma, jafnvel þótt þú finnir ekkert gull á endanum.

Í öllu falli vil ég feta stíg þótt hann sé hlykkjóttur og mjór ef mér tekst að ganga hann með ást og virðingu.  Þegar maður yfirgefur fjöldann og fer sinn eigin veg með þessu hugarfari mun einstígur hans vera æðri leiðin.

21.

Menn drífa sig til Ástralíu og Kaliforníu eins og ef gullið sé þar, en það er vitlaus átt.  Þeir fara lengra og lengra frá æðinni og eru lánlausastir þegar þeir halda sig heppnasta.  Er jörðin undir okkur ekki full af gulli?  Flæða ekki ár frá gylltum fjöllum til okkar?  Undarlegt nokk eltir enginn þann sem gengur meðfram þeim ám og reynir að stela af honum þessum verðmætum.  Hann getur dvalist þar alla sína daga og enginn reynir að ræna hann lífshamingjunni.

22.

Howitt segir frá manni sem fann fjórtán kílóa gullklump í Ástralíu:  Hann byrjaði að drekka, fékk sér flottan hest, reið um á brokki.  Þegar hann hitti fólk spurði hann það hvort það vissi hver hann væri og upplýsti það svo um að hann væri vesalingurinn sem fann gullklumpinn.  Á endanum reið hann á tré og barði næstum úr sér heilann.  Sennilega var hann þegar búinn að því þegar hann barði honum í gullklumpinn.

Howitt bætti við: "Hann var glataður maður".  En hann er dæmigerður fyrir manngerðina.  Þeir lifa flestir eins og það sé enginn morgundagur.  Hugleiðum nöfnin á stöðunum þar sem þeir grafa:  Asnamelir.  Kálhausadalur.  Morðingjabarinn.  Ætli það sé ekki kaldhæðni í þessum nöfnum?

23.

Nýjasta útrásin fyrir framtakssemi okkar hefur verið grafarrán í leit að gulli á ósunum við bæinn Darien.  Það er iðnaður sem virðist vera í örum uppvexti enda er þingið í Nýju Granada að samþykkja hann og blaðamaður hefur skrifað að fleiri grafreitir muni vafalaust finnast.  Hann bendir mönnum á að mæta í Desember með skóflu, haka, teppi og ekkert annað.  Hann endar með smáu letri: Ef þú hefur það gott heima hjá þér, haltu þig þá heima.  Það mætti skilja þetta: Ef þú getur lifað af grafarráni heima hjá þér, haltu því þá áfram.

24.

En afhverju að leita til Kaliforníu að dæmum?  Kalifornía er byggð af fólki sem kemur frá skólum og kirkjum Nýja-Englands.

25.

Það er merkilegt að meðal prestanna eru svo fáir að kenna góða siði.  Spámennirnir virðast láta sér lynda að afsaka framferði mannanna.  Flestir prestar segja mér með spekilegu brosi, ypptandi öxlum, að vera ekki of viðkvæmur fyrir þessum hlutum, betra sé að spila bara með.  Skásta heilræðið sem ég hef fengið var hálfgert nöldur, að það væri ekki vert tíma míns að reyna að bæta heiminn.  "Ekki spyrja þig hvaðan smjörið kemur á brauðið þitt, þú verður veikur af því".

Það er betra að svelta en að tapa ærunni við að afla brauðsins.  Ef sérhver siðmenntaður maður geymir inní sér siðleysingja, þá er hann bara einn af púkum andskotans.  Þegar við eldumst missum við mörg hver sjónar á hugsjónum okkar og hættum að hlýða okkar bestu köllunum.  Við ættum samt að halda áfram að reyna og hunza háðsglósurnar frá þeim sem hefur mistekist.

26.

Vísindi og heimspeki gefa okkur ekkert frekar sanna og hugrakka lýsingu á lífinu.  Klíkuskapur og dramb ráða einnig ríkjum þar.  Menn fara í rannsóknarleiðangra til að geta notað misnotað svæðin seinna.  Eigum við eftir að leggja himnana undir byggingarframkvæmdir á endanum? Börn geta ekki fengið svör við mikilvægum spurningum eða birt spurningarnar án þess að vera ritskoðuð af prestunum fyrst.

27.

[Ég gæti þegið hjálp með að þýða þessa setningu]  You come from attending the funeral of mankind to attend to a natural phenomenon.  A little thought is sexton to all the world.

28.

Ég þekki ekki menntamann sem er svo frjálslyndur að ég geti hugsað upphátt í návist hans.  Flestir sem þú reynir að tala við munu fljótlega festa sig í eitthvað sjónarmið sem fylgir einhverri stofnun sem þeir aðhyllast.  Þeir munu reka sína lágu rafta milli þín og himinsins þegar það eru himnarnir sem þú vilt sjá.  Burt með köngulóarvefina, þrífðu gluggana segi ég!

Sumar menningarstofnanir segjast hafa útilokað umræður um trúmál.  Hvernig veit ég þá hvaða trúarbrögð þeir aðhyllast og hvort ég hugnast þeim eða ekki?  Ég hef gengið inn á þannig samkundu og gert mitt besta til að lýsa trú minni á lífið en áheyrendur grunaði aldrei hvað ég var að fara.  Fyrirlesturinn varðaði þá jafn lítið og tunglskinið.

Ef ég hefði lesið fyrir þá ævisögur einhverra illmenna hefðu þeir uppveðrast eins og ég væri að skrifa biskupasögur.  Venjulega spyrja menn út í sal "hvaðan kemur þú?" eða "hvert ætlarðu næst?". Ég heyrði til manns út í sal spyrja annan meira viðeigandi spurningar sem lét mig skjálfa og hún var "hvers vegna er hann að þessu?"

29.

Ærlega sagt þá eru þeir menn sem ég veit besta ekki í hugarró, þeir eru sjálfum sér ekki nógir.  Þeir dvelja við yfirborð hlutanna og skjall og þeir skilja tilgang hlutanna bara örlítið betur en aðrir.  Við veljum húsunum okkar granít undirstöður, við rekum girðingarstólpa niður í grjót en við sjálf byggjum ekki á bjargi.  Gaflar okkar eru rotnir.  Úr hverju eru menn sem lifa ekki samkvæmt sannleikanum?

Ég álasa bestu vinum mínum fyrir hjóm, því þótt við séum kurteisir við hvora aðra kennum við okkur hvor öðrum ekki um heiðarleika og hreinskilni eins og villimennirnir gera, eða um staðfestu og áreiðanleika eins og steinarnir gera.  Þessi löstur er okkur báðum að kenna því yfirleitt ætlumst við ekki til meira af hvorum öðrum.

30.

Lætin sem urðu út af frelsishetjunni Kossuth um daginn, hugleiðið hversu yfirborðskennd þau voru!  Menn héldu honum ræður út um allt land en allir endurtóku það sem hinn sagði og enginn komst nær sannleikanum.  Eins og venjulega hallaði hver sér upp að öðrum, eins og Hindúar segja heiminn standa á fíl sem stendur á skjaldböku sem stendur á ormi en vantar svo eitthvað til að setja undir orminn.  Eftir allt havaríið út af þessum einræðisherra höfum við alla vega fengið nýja hermannahúfu í tísku.

31.

Svona innatóm og áhrifalítil eru flest samtöl okkar.  Yfirborð á móti yfirborði.  Þegar við hættum að ástunda íhugun verðum við ófær um annað en stunda skvaldur.  Við getum varla hitt annan mann sem veit eitthvað sem við höfum ekki þegar lesið í blaðinu eða heyrt frá nágrannanum og yfirleitt er eini munurinn á okkur og honum sá, að hann hefur séð blaðið eða verið með einhverjum í kaffi sem við höfum ekki hitt.  Eftir því sem okkar eigið líf brotnar niður kíkjum við oftar á póstinn.  Þú mátt bóka, að sá sem montar sig af mestum pósti hefur ekki heyrt frá sjálfum sér nýlega.

32.

Ég er ekki frá því að það sé of mikið að lesa eitt dagblað á viku.  Ég las blað um daginn og á meðan gleymdi ég sólinni, skýjunum, trjánum og snjónum.  Maðurinn þjónar ekki tveim herrum.  Það þarf að einbeita sér í heilan dag til að njóta þess sem dagurinn hefur upp á að bjóða.

33.

Það getur vel verið að við skömmumst okkar fyrir að segja frá því sem við höfum hugsað eða lesið.  Ég veit samt ekki af það sem ég segi ætti ekki að vera mikilvægt.  Við fæðumst með stóra drauma og þrár og frásagnir af því hvernig gengur að uppfylla þær ættu að skipta máli.

Flestar fréttir sem við heyrum vitum við í hjarta okkar að eru gamlar.  Þær eru ekkert nema endurtekning.  Oft hugsar þú með sjálfum þér, af hverju er það fréttnæmt hvern þú hittir í dag?

Svona eru daglegar fréttir.  Þurrar staðreyndir sem fljóta í loftinu eins og sveppagró sem lenda á heilanum á okkur og vaxa þar eins og einhver sníkjuvöxtur.  Við ættum að þrífa þennan sníkil af okkur.  Hvaða máli skiptir að heimurinn springi í loft upp ef allir sem farast eru sálarlausir?  Ef við erum heil geðheilsu ætti fréttin ekki einu sinni að skipta okkur máli.  Ég myndi ekki flýta mér fyrir horn til að sjá jörðina springa.

34.

Kannski slepptir þú því að lesa blöðin og horfa á fréttirnar í sumar og kannski komst þú að því að það var svo margt fréttnæmt við morguninn og kvöldið eftir sem áður.

Göngutúrarnir voru fullir af uppákomum.  Þú hættir að fylgjast með fréttum frá Evrópu en byrjaðir að fylgjast með þínum eigin málum í náttúrunni. Ef þú velur að dvelja í þessu þunna lagi þar sem hlutirnir í raun og veru gerast, lagi sem er þynnra en prentuð blaðsíða, þá munu þessir hlutir fylla heiminn hjá þér en ef þú ferð upp fyrir eða niður úr þessu lagi gleymir þú þeim og getur ekki rifjað þá upp.

Ef við bara sæjum sólarupprásina á hverjum degi myndum við halda geðheilbrigðinu út ævina.  Hvað eru þjóðir?  Kínverjar, Úngverjar, Þjóðverjar, eins og skordýr út um allt!  Sagnfræðingar reyna tilgangslaust að gera þær eftirminnilegar.  Það eru einstaklingar sem byggja þennan heim.  Hugsandi menn geta mælt orð Lodin:

    Ég lít frá sæti mínu niður á þjóðirnar
    og þær eru eins og aska fyrir mér
    Rólegur er bústaður minn
    og yndislegir eru vellirnir þar sem ég dvelst.

35.

Getum við ekki reynt að lifa án þess að vera eins og á eskimóasleða á harðakani yfir fjöll og dali, dregin áfram af hundum sem glefsa í hvern annan?

36.

Ég hrylli mig við tilhugsunina um hversu oft ég hef verið kominn að því að setja mig inn í einhver tilgangslaus málefni sem ég frétti á götunni og ég er hissa yfir því hveru viljugir menn eru að fylla huga sinn af þessu rusli, sögusögnum og getgátum sem skipta engu máli.  Þessar hugsanir eiga ekkert erindi á stað sem á að vera helgaður hugsunum.  Á hugurinn að vera almenningsstaður þar sem sögusagnir af götunni og málefni úr kaffipásunni eru krufin til mergjar?  Eða á hann að vera hluti af himnaríki sjálfu, musteri þar sem guðunum er þjónað?

Mér finnst svo erfitt að hætta að hugsa um það sem skiptir máli að ég hika við að byrja að burðast með nýja hluti sem skipta engu máli.  Fyrir mér eru flest tímarit og samtöl full af þeim.  Það er mikilvægt að halda huganum hreinum að þessu leyti.

Hugsaðu þér að lesa nákvæmlega heila lögregluskýrslu um eitthvað glæpamál og leyfa staðreyndum málsins að valsa um hugann í marga klukkutíma.  Að breyta hugarfylgsnunum í sorpgeymslu, eins og ef allur skíturinn og rykið af götunni hefðu komist þangað inn.  Er það ekki siðferðislegt sjálfsmorð?

Þegar ég hef neyðst til að fylgjast með í réttarsölum og horft á nágranna mína stelast inn og út þaðan, snyrtilega og vel greidda til að hlusta á málaferlin þótt þeir þurfi þess ekki finnst mér sem ég sjái þá með risastór eyru svo heilinn passar varla á milli.  Eins og trektar, fylla eyrun heilann af drasli.  Skyldu þeir þvo heilann jafnvel og andlit og hendur þegar þeir koma heim?  Stundum hefur mér þótt sem sakborningurinn, kviðdómurinn og dómarinn væru álíka sekir og að elding gæti komið og tekið þá alla saman.

37.

Gerðu þitt ýtrasta til að halda þesari óvelkomnu umferð frá þeim eina stað sem þú getur helgað þér einum.  Það er svo erfitt að gleyma því sem er verra en tilgangslaust.  Ef ég á að samþykkja einhverja umferð í gegnum mig vil ég að hún sé af minningum um fjallalæki en ekki um holræsi borganna.  Það má fá innblástur frá himnum inn um eyrun en líka ómerkilegheit frá börum og lögregluyfirheyrslum.  Eyrun geta numið bæði.  Það er bara eðli áheyrandans sem ákveður hvort eyrunum skuli lokað eða þau höfð opin.

Ég trúi því að hægt sé að saurga hugann með því að venja sig á að hlusta á tilgangslausa hluti þar til allur tíminn fer í þá.  Greind okkar er mulin niður í salla á veginn sem vagnhjól samtímans rúlla yfir og ef þú vilt sjá hvaða vegaundirlag hentar best þarftu bara að hlusta á fólk sem hefur látið heilann undir þessa meðferð of lengi.

38.

Ef við höfum vanhelgað okkur sjálf svona -- og hver hefur það ekki? -- þá er lækningin sú að verða meðvitaður og ásetja sér að gera hugann aftur að helgum stað.  Við ættum að umgangast hugann eins og ef hann væri barn sem við þurfum að gæta, og vera varkár hvað við látum barnið sjá og meðhöndla.

Ekki lesa Tímann.  Lestu frekar í eilífðina.  Tilgangslausar hefðir eru á endanum jafn slæmar og hver annar skítur.  Jafnvel staðreyndir vísindanna fylla hugann af ryki nema þær hann sé hreinsaður með morgungöngu eða staðreyndarnar settar í samhengi við ferskan sannleika. Viska kemur ekki til okkar í mörgum litlum staðreyndum heldur með innblæstri.  Sérhver hugsun markar slóða í hugann eða dýpkar slóða sem fyrir eru, rétt eins og göturnar í Pompeii vitna um aldalanga notkun.

Við vitum svo margt og við getum hæglegarætt hvort við værum ekki betur sett ef við vissum ekkert um sumt af því.  Höfum við ekki menninguna til annars en að lifa groddalegu lífi og þjóna djöflinum?  Að eignast peninga, frægð eða frelsi til að fíflast með það eins og ef við værum ekkert nema hismið án lifandi kjarna innaní?  Eru mannanna verk eins og þær hnetur sem eru óætar og með nálum utaná, sem geta ekkert nema stungið puttana?

39.

Bandaríkin eru sögð vera vettvangur frelsisbaráttunnar en ekki ætla menn að láta sér nægja pólitískt frelsi?  Þótt við gefum okkur að Bandaríkjamaðurinn sé frjáls undan oki pólítísks harðstjóra þá er hann ennþá þræll harðstjóra í efnahagslegum og siðferðislegum skilningi.  Nú þegar lýðræðið, res-publica er fengið er kominn tími til að sjá um persónuræðið, res-privata,  sjá til þess að , eins og Rómverska þingið sagði, "ne quid res-privata detrimenti cperet", að sjálfið líði ekki harðræði.

40.

Köllum við þetta land hinna frjálsu?  Hvers virði er að vera frjáls frá Georg konungi en halda áfram að vera þræll fordómanna?  Hvers virði er að fæðast frjáls en lifa í ánauð?  Hvers virði er pólítískt frelsi nema sem áfangi á leiðinni til persónulegs frelsis?  Erum við að gorta af frelsi til að vera þrælar eða frelsi til að vera frjálsir?

Við erum þjóð pólítikusa sem láta sig eingöngu ytra birði frelsisins varða.  Kannski eru það barnabörn okkar sem verða í raun og veru frjáls.  Við sköttum okkur ranglega því hluti af okkur þarf að bera byrðar en fær ekki atkvæðisrétt.  Við skattlegjum sálina með skrokknum þar til skrokkurinn afétur sálina að fullu.

41.

Hvað varðar sanna menningu og manndóm þá erum við nýlenda ennþá en ekki sjálfstæð þjóð.  Við erum nýlenda því við höfum ekki okkar eigin kjölfestu, og af því við leitum ekki sannleikans heldur endurvarpsins frá honum, og því við erum brengluð og forheimskuð af því að eltast of mikið við viðskipti og kaupmennsku og framleiðslu og landbúnað, sem eru bara leiðir en ekki markmið.

42.

Á sama hátt er breska þingið nýlenda.  Þeir koma upp um sig þegar mikilvæg mál lenda á borðinu hjá þeim, til dæmis vandamálið með Írland.  Af hverju sagði ég ekki Breska vandamálið?  Eðli þeirra rís ekki upp fyrir verkefnin sem þeir fást við.  Fína uppeldið ræður bara við annars flokks viðfangsefni.  Þeir verða vandræðalegir og hjárænulegir þegar þeir lenda í alvöru verkefnum.  Þeir virðast mér eins og gömul tíska, ekkert nema kurteisi, hnésokkar og stuttir jakkar, úreltir.

Það er ókosturinn við mannasiði, að sálin á bak við þá getur haldið þeim gangandi án þess að gefa nokkuð af sér.  Mannasiðir eru þá eins og gömul föt eða skeljar sem vilja fá sömu virðingu og sálin sem er á bak við þá.  Þú færð skelina en ekki kjötið og því miður er það ekki svoa að skelin sé einhvers virði, en skeljar geta stundum verið það.

Maður sem tekur mig fyrir með tómum mannasiðum er eins og maður sem sýnir mér skáp fullan af dóti sem hann hefur safnað þegar ég vildi hitta hann sjálfan.   Það var ekki þetta sem Decker átti við þegar hann kallaði Jesú "fyrsta alvöru herramanninn sem hefur lifað".  Í þeim skilningi er þessi besta ríkisstjórn kristninnar stödd í nýlendunum og aðeins fær um að tjá sig um málefnin norðan Rínar en ekki málefni sjálfs Rómarveldis.  Einn konsúll eða praetor hefði getað gengið frá þeim málum sem halda nú gervöllu enska þinginu og því bandaríska svo uppteknum.

43.

Ríkisstjórn og lög!  Ég hélt að þetta væru virðuleg embætti.  Við höfum heyrt um himinborna löggjafa í mannkynssögunni með nöfn eins og Númas, Líkúrgos og Sólon sem standa fyrir réttlæti, en ímyndum okkur svo að setja eigi lög um þrælahald eða tóbak!  Hvað hafa himinbornir löggjafar með tóbak að gera?  Hvernig geta mannvinir sett lög um þrælahald?  Ef þú leggur spurninguna um þrælahald fyrir son Guðs, hvaða svar heldur þú að þú fengir?  Hvernig getur fylki eins og Virginía svarað fyrir sig á dómsdegi þegar þrælar og tóbak hafa verið helstu framleiðsluvörurnar þar?  Hvernig geta menn verið þjóðernissinnar í þannig fylki ?

44.

Viðskiptaveldi sem gerir hafið hvítfreyðandi með skipaferðum sínum til að sækja hnetur og rúsínur og gerir sjómenn sína að þrælum í þeim tilgangi einum!  Ég sá skipsflak um daginn þar sem líkin lágu á ströndinni og farmurinn af berjum og beiskum möndlum flaut í briminu.  Ekki finnst mér þess virði að hætta lífinu í sjóferð frá Lívornó á Ítalíu til New York fyrir ber og beiskar möndlur.  Ameríka er farin að sækja efni í bitter til Evrópu!  Er ekki saltur sjórinn nógu bitur eða mannslífin sem glötuðust þarna?

Samt vinna viðskiptin svona, og til eru þeir sem titla sig heimspekinga nútímans sem halda að framfarir og siðmenning standi og falli með svona ferðalögum og framkvæmdum sem eru eins og ferðalög flugna í kringum síróp. Þetta væri í lagi ef menn væru ostrur segja sumir því þær geta ekki drukknað.  Og gott blessað svara ég, ef menn væru flugur.

45.

Herndon liðþjálfi sem var sendur af ríkisstjórn okkar til að kanna Amasón svæðið og útvíkka mörk þrælahaldsins þangað, sagði að þar vantaði iðjusama og og vinnufúsa menn sem vissu hvað lífsgæði eru og væru tilbúnir til að skapa þörfina sem virkjaði möguleika landsins þarna.  En hvaða þörf er þetta sem þarf að skapa?  Ekki ástin á lúxus eins og tóbaki og þrælum sem fylkið hans, Virgína er frægt fyrir, eða ís og granít og aðrar auðlindir sem Nýja England státar af.

Aðal skorturinn sem ég hef orðið var við í þeim fylkjum sem ég hef heimsótt, er á háleitum, einlægum markmiðum íbúanna sem þar búa.  Þegar við viljum menningu meira en kartöflur og upplýsingu meira en sykurreyr þá þurfum við ekki þræla eða sölumenn heldur hetjur, dýrðlinga, skáld, heimspekinga og frelsara.

46.

Rétt eins og snjóskafl myndast þar sem vindurinn blæs ekki, þá sprettur stofnun upp þar sem sannleikurinn fær ekki að leika um.  Sannleikurinn blæs samt yfir stofnanir og mun að endingu blása þær niður. 

47.

Stjórnmál í dag eru svo ómanneskjuleg og yfirborðskennd að ég hef aldrei orðið var við að þau varði mig yfirleitt.  Hluti dagblaðanna er lagður undir stjórnmálagreinar án þess að tekin sé greiðsla fyrir þær og þar stendur það eina sem einhvers virði er sagt um stjórnmál, en ég er svo upptekinn af bókmenntum og sannleika að ég les aldrei þessa dálka.  Ég vil ekki deyfa réttlætistilfinningu mína með þeim.  Ég þarf ekki að réttlæta fyrir neinum að hafa ekki lesið nein ávörp forsetans.

Það eru undarlegir tímar þegar keisaradæmi, konungsveldi og lýðræði koma betlandi til mannanna og leggja beiðnir sínar við fætur þeirra.  Ég get ekki tekið mér blað í hönd án þess að rekast á betlgreinar frá einhverri vandræðastjórn sem vælir í mér að kjósa sig.

Greinarnar eru álíka vælugjarnar og betlari haldandi á skilti skrifað á ensku af einhverjum sjómanninum sem kom honum í land hér, með skilaboð um að eldgos í Vesúvíusi eða flóð í ánni Pó sé skýringin á ástandi mannsins.  Ég hika ekki við að benda betlara að fá sér vinnu en hvað getur forsetinn gert ef hann fær það svar frá öllum mönnum?  Hann yrði alveg ruglaður.  Blöðin eru valdið.  Ef maður hættir að lesa blöðin fer ríkisstjórnin á hnén fyrir framan hann að lokum, enda eru einu landráðin í dag þau að lesa ekki blaðið.

48.

Þeir hlutir sem stjórnmálamenn fást við eru vissulega lífsnauðsynlegir fyrir þjóðfélagið en þá ætti að framkvæma ómeðvitað eins og starfsemi innyflanna í líkamanum.  Þetta eru mál sem hægt er að afgreiða í undirmeðvitund samfélagsins.  Ég verð stundum hálf meðvitaður um að þessi mál séu afgreidd, rétt eins og maður getur vaknað við magakveisu og fengið harðlífi.  Pólítík er sarpur samfélagsins, með sand og smásteina innaní og stjórnmálaflokkana eins og vöðva sem nudda innihaldinu saman.  Bæði menn og samfélög geta fengið harðlífi.  Í samfélaginu er birtingarmyndin óendanlegur orðaflaumur.  Líf okkar fer þá í að muna orðræður um það sem átti aldrei að þurfa að koma upp á yfirborðið. 

Hvers vegna ættum við ekki að geta hizt á götu, ekki eins harðlífissjúklingar sem segja frá erfiðum draumförum, heldur sem menn með mjúka meltingu sem óska hvor öðrum til hamingju með dýrðlega morgunstund.  Er ég að biðja um mikið?

Athugasemdir

[Guðfríður Lilja (IP-tala skráð) 6.11.2007 kl. 23:07]

Bestu þakkir fyrir þessa þýðingu. Ég held líka upp á Thoreau og það er gaman að lesa þetta hér -

[Baldvin Kristjánsson, 7.11.2007 kl. 16:08]

Sömuleiðis frá mér, þetta hefur verið skemmtilegt verk...

hef haft gaman af að lesa hugleiðingar frá útlöndum um Ísland hið góða.

kveðja frá Grænlandi

[halkatla, 7.11.2007 kl. 16:41]

vá! ég get ekki þakkað þér nógsamlega fyrir þessa æðislegu grein og frábæru þýðingu ég ætla að geyma hana og lesa alla seinna, ég komst bara að nr 19 í þetta skiptið.... yndislega gaman að eiga framhaldið inni

[María Kristjánsdóttir, 7.11.2007 kl. 18:10]

Nú er heimilið búið að lesa og þakkar þér fyrir þetta. Hef aldrei lesið neitt eftir þennan vitra mann. Nú verður breyting á. Merkilegt hvað hann talar inní okkar tíma.

[Kári Harðarson, 7.11.2007 kl. 19:14]

Gleður mig mikið að lesa að þið kunnið að meta Thoreau!

Því miður gæti hann haldið ræðuna lítið breytta í dag. Gullgrafararnir sem stálust til að búa til peninga úr engu eru bankamenn nútímans.  Þrælahaldið heitir núna vopnasala.

Hans leið er samt eina færa leiðin.

[Jóhann (IP-tala skráð) 7.11.2007 kl. 20:05]

Nenni nú yfirleitt ekki að lesa svona langar bloggfærslur (kannski vegna þess að þær snúast flestar um trúmál) en þessa kláraði ég.

Bestu þakkir fyrir!

ps.

Ég gúgglaði gaurinn náttúrulega og fann m.a. http://www.quotationspage.com/quotes/Henry_David_Thoreau/

[Regina Hardardottir (IP-tala skráð) 8.11.2007 kl. 09:59]

"You come from attending the funeral of mankind to attend to a natural phenomenon.  A little thought is sexton to all the world."

Hef paelt mikid i thessari setningu en hun er svo mikid ur samhengi vid thann texta sem kemur a undan og eftir ad thad er ekki audvelt.  Thad verdur ad byrja a thvi ad reyna ad skilja hvad hann a vid adur en thydingin fer i gang.   Okkur datt samt strax i hug : ju, er thetta ekki thad sem vid erum vitni ad a hverjum degi i Irak t.d.?  Vid erum vitni ad utfor mannkyns (funeral of mankind) en thad verdur med timanum einhvers konar edlilegt fyrirbaeri (natural phenomenon) (sem vid lesum um sem hverja adra daegurfrett).  Ad hugleida (thought) nanar thad sem er ad gerast vaeri okkur hollara (sexton).

 

Frabaer thyding Kari !  Liggur thetta i aettinni?  Regina

[Georg P Sveinbjörnsson, 8.11.2007 kl. 14:08]

Takk fyrir þessa færslu, afar áhugavert!

[halkatla, 10.11.2007 kl. 22:43]

nú er ég búin að klára að lesa, og vildi bara ítreka hvað mér finnst þetta æðislegt!

[Kári Harðarson, 11.11.2007 kl. 22:34]

Takk fyrir þakkirnar, ég þrífst á þessu!   Brosi út að eyrum hérna megin.