Frjáls innflutningur á ráðamönnum ?

Í gær sat ég athyglisvert málþing sem var haldið af "Viðskiptaráði" en
það heitir nemendafélag viðskiptafræðinema í Háskólanum í Reykjavík.

Þingið hét "Krónan eða Evran".  Á því töluðu fjórir: tveir lektorar í
HR, framkvæmdastjóri verðbréfasviðs Landsbankans og hagfræðingur
samtaka iðnaðarins.

Þingið var mjög fræðandi -  ég hefði viljað sjá Ríkissjónvarpið taka
það upp og senda út.  Málið varðar alla og er of viðamikið til að
afgreiða í stuttum fréttaskotum.

Það sem ég tók með mér heim eftir þetta þing er, að Íslendingar eru
misleitur hópur.  "Eigum við að taka upp evruna" fær mismunandi svör
eftir því hverjir "við" erum.

Ég á ekki kvóta eða jörð eða útflutningsfyrirtæki og ég rek ekki
ráðuneyti eða seðlabanka.

Ég er í hagsmunahópnum "matarinnkaupandi, húsnæðislánaafborgandi,
hugbúnaðarsemjandi og verðandi flatskjáfjárfestir".  Fyrir minn hóp
sýnist mér svarið vera "já, göngum í ESB og tökum upp evruna".

Málið er rammpólítískt.  Bankafulltrúi mun hafa aðra skoðun á málinu
en ég, og við höfum báðir rétt fyrir okkur.  Menn verða því að mynda
sér sjálfstæða skoðun.  "Við íslendingar" hefur enga merkingu.

Við flytjum nú inn nammi, fjármagn og verkamenn.  Það ætti ekki að
vera stórt stökk fyrir þjóðina að flytja ráðamennina inn frá Brussel.
Þessir íslensku mega alveg við svolítilli samkeppni.

Fyrstu húsakaupin okkar úti í Bandaríkjunum

Ég á bók sem heitir "The Wall Street Journal Guide to understanding
personal finance".  Bókin fylgdi námsmannaáskrift að Wall Street
Journal árið 1994 og innihélt góð ráð fyrir þá sem væru að byrja að
búa. Við keyptum fyrsta húsið okkar í Bandaríkjunum það ár.

Ég var þá með byrjunarlaun tölvunarfræðings í Norður Karolínu, 42þús$
á ári, sem voru 262.500 kr í mánaðarlaun miðað við núverandi gengi á
dollar. Big Mac kostaði 75 krónur og lítrinn af bensíni kostaði 19
krónur. Viku innkaup fyrir þrjá (matur, vín, bjór, bleyjur) kostuðu 7
þúsund krónur.

Bókin sagði að hefð væri að borga 10% hússins úr eigin vasa og
90% með láni sem byðust venjulegu fólki á 8,5% óverðtryggt eða 4,5%
verðtryggt þegar bókin var gefin út.

Í kaflanum um húsakaup var rætt um afborganir og matarkaup og skatta
en svo stóð samantekið:  "As a rule, you can afford to buy a home that
costs 2 1/2 times your annual income", semsagt 2,5 sinnum árslaunin.

Bókin sagði líka að bankar tækju fólk í greiðslumat og viðmiðunin væri
að fólk ætti ekki að borga meira en 28% af brúttó mánaðartekjum í
afborganir og tryggingar af húsinu, annars yrði láni synjað skv.
reglum flestra banka.

Við keyptum 190 fermetra einbýlishús fyrir 112 þúsund dollara sem væru
8,4 milljónir króna á núverandi gengi.

Árslaunin mín voru 42 þúsund og 2,5 sinnum það voru 105 þúsund dollarar
svo við vorum rétt yfir upphæðinni sem blaðið mælti með að kaupa
fyrir.

Ef hjón með sitthvorar 300 þúsund í mánaðarlaun ætluðu að fylgja
þessari reglu í sínum fyrstu húsakaupum í dag ættu þau að kaupa hús
sem kostar 300.000 * 2 * 12 * 2.5 eða 18 milljónir.

Ég veit ekki hvað 190 fermertra einbýlishús kostar í Reykjavík en það
eru víst engar 18 milljónir.  Ekki vildi ég vera að kaupa mitt fyrsta
hús, svo mikið er víst.

Hvers vegna hindrar ríkisvaldið duglega bændur í að framleiða meira?

Í grein eftir Bolla Héðinsson sem var birt 7.feb í Viðskiptablaðinu er spurt:

Við hljótum að spyrja okkur hvaða nauðsyn sé talin á því að bændur sem stunda mjólkurframleiðslu þurfi að búa við það kerfi að kaupa sér kvóta af öðrum bændum til að framleiðsla þeirra njóti þeirra opinberu styrkja sem aðrir framleiðendur njóta.  Hvers vegna þarf að stýra mjólkurframleiðslu yfirleitt með kvótasetningu og styrkjum? 

Hvers vegna mega mjólkurbændur ekki framleiða eins og þeir vilja án afskipta ríkisvaldsins og láta neyslu þjóðarinnar, og möguleika til útflutnings, ráða því hversu mikið selst af framleiðslu þeirra?  Spyr sá sem ekki veit. 

Ef einhver man hvers vegna aðrar reglur eru látnar gilda um bændastéttina og framleiðslu hennar, heldur en um aðrar atvinnugreinar, þá væri ekki úr vegi að sá hinn sami rifjaði það upp.  Ekki ætti að nægja að segja „þetta hefur alltaf verið svona“ og „þetta tíðkast annarsstaðar“ og taka það sem góða og gilda skýringu.  

Með sama hætti eiga ráðamenn að svara því hvers vegna þurfi að hafa opinber afskipti af framleiðslu kindakjöts og því hversu mikið er framleitt til innlendrar neyslu annars vegar og til útflutnings hins vegar.  Hvers vegna þurfa sauðfjárbændur að vera seldir undir kvóta settan af opinberum aðilum um þann fjölda fjár sem þeim er gert mögulegt að hafa á jörðum sínum?  Því skyldu ekki hin almennu lögmál atvinnugreina um framleiðslu einnig gilda um sauðfjárrækt og að bændur ákvarði umfang hennar sjálfir, m.v. jarðnæði og vinnuframlag?  Markaðurinn fyrir afurðirnar, hvort heldur hann er innan lands eða utan, er fyllilega fær um að gefa bændum til kynna hversu mikið borgi sig fyrir þá að framleiða.

Ég get ekki orðað þetta betur sjálfur.  Ég sé engin rök fyrir þessari miðaldahugsun.

Þetta eru ekkert nema dreggjar af fimm ára áætlunum sem hefðu átt að líða undir lok þegar Berlínarmúrinn féll.

 

 

Íbúðin mín er eins og bíll...

Ég velti stundum fyrir mér hvað fólk kaupir mikið af aukahlutum þegar
það kaupir bíl en fær sér enga fyrir íbúðina.

Bíllinn er keyptur með rafmagnshita í sætum, sjálfvirkum vinnukonum
með regnskynjara, rafmagnsrúðum, leðursætum, rúðupissi, rafmagns
hliðarspeglum og þjófavörn og fleiru og fleiru.

Íbúðir gætu verið með fjarstýrðri samlæsingu, einum taka sem slekkur /
kveikir á öllum ljósunum, rafmagnsgardínum, gluggum sem hægt er að
opna og loka með fjarstýringu, hituðum leðursófa í stofunni og
innbyggðum steríógræjum í vegg í öllum herbergjum.

Innbyggt þjófavarnakerfi og brunaboði sem slekkur á eldavélinni og
lokar öllum hurðum ef hann finnur brunalykt gæti sparað 40 milljónir á
einu bretti.

Heima hjá okkur eru rafmagnsstýrðar gardínur frá Sólar gluggatjöldum
(get mælt með þeim). Þær kostuðu næstum ekkert meira en þessar
venjulegu með böndunum en samt furða allir gestir sig á þessari
merkilegu nýung þótt þeir eigi bíl með öllum aukahlutum.

Bíllinn endist bara í nokkur ár.  Góð leðurhúsgögn fara á haugana
þegar bílnum er hent.  Íbúðir endast miklu lengur en bílar svo hvaðan
kom þessi þessi naumhyggja allt í einu?

Bensín eða rafmagn?

Toyota Prius bíllinn er farinn að sjást á götum hér. Hann er
rafmagnsbíll að hluta til, því í honum eru bæði bensínvél og
rafmagnsmótor sem samanlagt gera bílinn sæmilega sprækann og
eyðslugrannan.

Priusinn er ekki hægt að setja í hleðslu.  Honum er eingöngu ætlað að
ganga fyrir bensíni og því eru rafgeymar bílsins hlaðnir af
bensínmótornum þegar hann er í gangi.

Chevrolet Volt bíllinn er væntanlegur.  Hann gengur skrefinu lengra en
Prius því dekkjunum er eingöngu snúið með rafmagni.  Bíllinn þarf því
ekki gírkassa og mismunadrif. Í honum er bensínljósavél sem getur
hlaðið geymana á langkeyrslu - en hún er ekki alltaf nauðsynleg því
það er hægt að stinga bílnum í hleðslu. Eftir sex tíma er hægt að
keyra 64 km áður en kveikja þarf á ljósavélinni.

Sú fjarlægð dugir langflestum reykjvíkingum til að þurfa ekki bensín
nema þegar þeir bregða sér úr bænum.

Þessi bíll ætti að henta vel fyrir íslenskar aðstæður.  Ég bíð
spenntur eftir jeppaútfærslu, þvi fjórir rafmagnsmótorar eru góð
uppskrift að léttum fjórhjóladrifsbíl. 

Eins og stendur verður bíllinn fokdýr útaf rafhlöðunum (og hann er
ljótur) en vonandi stendur bæði til bóta.

Grein um Volt bílinn

Ef ameríkanar eru tilbúnir að skipta yfir í rafmagn, þá ættu
íslendingar miklu frekar að vera það, því hér er jú bensínið dýrt og
rafmagnið ódýrt miðað við Bandaríkin eða hvað?

Ég komst að því mér til mikilla vonbrigða að verð á Kílówattstund til
heimila hér er miklu hærra en í Bandaríkjunum, þótt við þurfum ekki að
búa til rafmagn með olíu eins og Bandaríkjamenn gera.  Ef
raforkuframleiðslan er ódýr hér, þá sé ég engin merki þess.

Ef við viljum verða í fararbroddi í umhverfismálum í framtíðinni þá
ættum við að búa í haginn fyrir meiri og ódýrari raforkusölu til
heimila.  Við skulum ekki selja alla orkuna sem við getum framleitt
fyrirfram til álvera á undirverði.

Einkavæðing fyrir hvern ?

"Sá sem er nýbúinn að eignast hamar heldur að allt sé nagli". Þetta
dettur mér í hug þegar ég heyri frá boðberum einkavæðingar.

Fyrirtæki í einkarekstri leggja allt að mörkum til að sinna hlutverki
sínu því annars deyja þau.  Það er lykilinn að framtakssemi þeirra.

Vandamálið er bara að hlutverk þeirra númer eitt er að skila hagnaði.
Það er ekki víst að fyrirtækið þurfi að gera vel við neytendur eða
nokkra aðra til að ná því marki.  Oft verður hagnaðurinn mestur þegar
neytendur kveljast mest.

Dæmi um mistök í einkavæðingu á Íslandi finnast nú í fiskveiðum,
innflutningi, fjölmiðlarekstri, dreifingu á lyfjum og matvöru.

Það er hægt að búa til umhverfi þar sem einkaframtak er til góðs.
Ameríkanar eru frægir fyrir einkaframtak.  Færri vita um hinar
fjölmörgu stofnanir og lög sem hafa byggst upp á löngum tíma og
tryggja að allt fari vel fram. Réttur neytenda er mjög mikill í
Bandaríkjunum og þeir kunna að nota hann.

Margir neytendur hér kunna ekki að gæta hagsmuna sinn, enda aldir upp
við ríkiseinokun.  Það tekur tíma að breyta hugarfari og ekki við
ráðamenn að sakast.

Hins vegar er nærri ómögulegt fyrir upplýsta neytendur að standa á
rétti sínum.  Maður beinir ekki viðskiptum sínum annað þegar enginn er
samkeppnisaðilinn.

Ef íslendingar hafa ekki bolmagn til að reka með sóma stofnanir eins
og neytendastofu og samkeppniseftirlit þá eru þeir ekki tilbúnir að
beisla þá firnakrafta sem losna úr læðingi með einkaframtakinu.

Svo ég noti amerískt myndmál:  "If you can't run with the big Dogs,
stay on the Porch".

Greinalestur með gagnrýnum augum

Í tilefni af því að kosningar eru í nánd vil ég skerpa á rökvitund
lesandans.

Hér er því listi yfir helstu rökleysur sem menn geta búist við að sjá
á prenti.  Hafið þær í huga næst þegar þið setjist við greinalestur.



1. Gegn manninum (Ad Hominem)

Dæmi: Hannes Hólmsteinn segir að við eigum að bursta tennur. Hannes
Hólmsteinn er úr stuttbuxnaliði Davíðs.  Þess vegna eigum við ekki að
bursta tennur.


2. Ásökun með samanburði

Dæmi:  Jón Baldvin segir að bilið milli ríkra og fátækra sé að aukast.
Kommúnistar segja þetta líka.  Þess vegna er Jón Baldvin ekkert nema
kommúnisti.


3. Alhæfing

Dæmi:  Allir nauðgarar eru karlmenn.  Jói er karlmaður.  Þess
vegna er hann nauðgari.


4. Að gefa sér það sem á að sanna

Dæmi: Ef Halldór Laxness skrifaði biblíuna, þá er hann ansi góður
höfundur.  Halldór Laxness er ansi góður höfundur.  Þess vegna
skrifaði hann biblíuna.

Annað dæmi: Ef sjálfstæðismenn komast að í borgarstjórn verður gert
hreint í borginni. Borgin er þrifaleg.  Þess vegna eru sjálfstæðismenn
í borgarstjórn.


5. Að álykta út frá bjöguðu úrtaki

Dæmi: Samkvæmt könnun á viðskiptavinum í Gallerí kjöt er fátækt ekki
til á Íslandi.


6. Hálfur sannleikur

Dæmi: Eins og allir vita þá er illu best aflokið svo skellum okkur
þessvegna í að byggja álver.


7. Alhæfing í fljótfærni

Dæmi:  Gott lag í útvarpinu áðan, þetta hlýtur að vera frábær stöð.


8. Áhrifagirni út frá eftirminnilegri sögu

Dæmi: "Ég ætla að selja mótorhjólið og kaupa Volvo".  "Ekki gera það,
vinur minn missti báða fætur í slysi í Volvo, vertu áfram á
mótorhjóli".


9. Hringferð í röksemdafærslum

Dæmi: Biblían segir að Guð sé til og hún lýgur ekki af því hún er Guðs
orð svo Guð hlýtur að vera til.


10.  Höfðað til hefða

Dæmi:  Við höfum alltaf styrkt landbúnað.  Þess vegna eigum við að
halda því áfram.


11.  Að gefa sér orsakatengsl ef hlutir gerast samtímis

Dæmi: Alltaf þegar ég sofna í skónum vakna ég með hausverk.  Ég er
ekki frá því að svefn í skóm valdi hausverk.


12.  A gerist undan B, þess vegna veldur A B

Dæmi: Aldrei hafa fleiri farið í framhaldsnám og glæpir halda áfram að
aukast.  Menntun veldur glæpum.


13.  Hála brautin

Dæmi:  Ef við lækkum tolla á landbúnaðarvörum koma allir sem eru
búsettir á landsbyggðinni til Reykjavíkur og umferðin mun verða
óbærileg.  Þess vegna skulum við ekki hugsa um að lækka tolla.


14.  Ályktun út í loftið (Ignoratio Elenchi)

Dæmi: Ég ætti ekki að borga sekt fyrir að keyra of hratt.  Af hverju
eruð þið í löggunni ekki að eltast við stórhættulega dópista og
barnaníðinga?


15. Höfðað til afleiðinganna

Dæmi: "Bankafulltrúi, telur þú að húsnæðisverð hækki áfram"? (Það væri
gott fyrir bankana).  "Já, ég held það hækki áfram".


16. Strámaðurinn (Straw man)

Dæmi:  Jói segir: "Mér finnst ekki að börn eigi að geta hlaupið
fyrirvaralaust út á götu".  Siggi: "Mér finnst þú andstyggilegur að
vilja læsa börn inni í myrkum kompum allan daginn".  (Var Jói að segja
það?)

Annað dæmi:  Borgarstjórinn:  "Ef við bætum gatnakerfið minnka
umferðartafir".  Andstaðan:  Þið sjálfstæðismenn ætlið að breyta
Reykjavík í Detroit. Er ykkur skítsama um umhverfið?


17.  Ályktað út frá heimsku

Dæmi:  Það er ekki hægt að smíða skip úr stáli, stál sekkur í vatni.
Skip á að byggja úr tré.

Annað dæmi:  Hjólreiðar ganga aldrei í Reykjavík, hér eru meiri
brekkur og verra veður en í nokkurri hjólaborg (bæði arfavitlaust).


18. Höfðað til hégóma

Dæmi:  Ég hef mjög einfaldan smekk.  Ég vel aðeins það besta.
Herragarðurinn. (Ef þú kaupir ekki föt þar ertu smekklaus).

Annað dæmi: Íslendingar borða SS pylsur.  (Ef þú borðar ekki SS pylsur
ertu föðurlandssvikari).


19. Höfðað til fáránleika

Dæmi:  Ef þróunarkenningin er rétt þá voru landnámsmennirnir apar!
Ætli þeir hafi ekki róið hingað með fótunum?


20. Höfðað til fjöldans

Dæmi:  Meirihluti Dana reykir, svo reykingar geta varla verið
skaðlegar.

Annað dæmi:  Komdu til Mývatns.  100 milljón mýflugur geta ekki haft
vitlaust fyrir sér.


21. Höfðað til ofbeldis

Trúðu á Guð -- ef þú gerir það ekki ferð þú til HELVÍTIS!


22. Ályktað út frá óskhyggju

Hagfræðingurinn Irving Fisher sagði að hlutabréf hefðu náð hámarki og
að menn ættu að venjast þessu nýja framtíðarverði bréfanna, nokkrum
vikum áður en markaðurinn hrundi 1929.


Hér er æfingadæmi í lokin:  Hvað er að þessari röksemdafærslu?

Á tíu sekúndna fresti fæðir kona barn.  Það verður að finna þessa konu
og stöðva hana!


PS: Allar þessar rökleysur og fleiri má lesa betur um á:

    http://en.wikipedia.org/wiki/Logical_fallacy

Að evra eða evra ekki

Danskur vinur minn hafði gaman af því að sjá vaxtastigið hérna
eins og það er auglýst af bönkunum í Fréttablaðinu.

Hann sagði strax:  "Kannski við hjónin ættum að taka milljón og setja
í reikning hjá íslenskum banka. Við getum ekki tapað á því.  Þótt
verðbólgan ykkar fari af stað þá eru lánin samt verðtryggð".

Þetta eru skiljanleg viðbrögð.  Hann sá strax hagnaðarvonina, eins og
svo margir aðrir útlendingar hafa gert.  Svo er ísland líka vestrænt
lýðræðisþjóðfélag svo ekki er áhættan mikil. Ekki fer landinn að
flaska á því að borga skuldirnar?

Viðhorf vinar míns og annara útlendinga með sparifé í handraðanum er
ástæðan fyrir því að gengi krónunnar helst í 69kr/$ í stað 158kr/$
eins og Economist telur að hún ætti að verðleggjast á.

Við höfum skipt út gamla óvini okkar, verðbólgunni fyrir nýjan óvin,
lánabólguna.  Þegar íslendingar treysta sér ekki til að borga af
fleiri lánum munu útlendingar hætta að kaupa krónuna og hún mun
falla, verðbólgan fer aftur af stað í sinni upphaflegu mynd.

Ef við tökum upp Evruna munum við þurfa að taka timburmennina út
strax, svo það er skiljanlegt að margir hagsmunaaðilar vilji ekki sjá
það gerast.  

Ég vona að lesandinn geri sér grein fyrir að ólíkir aðilar hafa
ólíka hagsmuni í þessu máli.

Best er illu aflokið:  Ég vil að íslendingar taki upp evruna, til þess
að milliliðir hætti að maka krókinn í lánaveitingum og þjóðin læri að
spara og semja um mannsæmandi laun í stað þess að velta stöðugt stærri
vandamálapakka inn í framtíðina.

Ef íslendingar tækju upp evruna núna kæmi í ljós að við gætum ekki
sparað af því við erum láglaunaland í reynd.   Amerísku þættirnir
"Friends" og "Seinfeld" sýna fólk borða úti á veitingastöðum daglega.
Ameríkanar geta í raun og veru leyft sér þetta, þetta er ekki
kvikmyndabrella.

Ég sæi í anda venjulega íslendinga leyfa sér þetta hér heima.  Eins og
stendur eru fínu veitingastaðirnir í Reykjavík fyrst og fremst
heimsóttir af milliliðunum sem selja okkur lánin og matinn.

Svo fæ ég vexti og vaxtavexti...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hér er aðvörun til þeirra sem taka lán við íslenskar aðstæður.   Myndin sýnir hversu fljót(ur) þú ert að borga af sex milljóna láni ef þú vilt borga 75 þúsund krónur í afborganir.

Bleika línan er 5% lán, sú gula er 14%.  Ef þú ert 25 ára þegar þú tekur lánið verður þú skuldlaus 35 ára ef lánið er 5%, annars borgar þú til fimmtugs.

Þess vegna eru menn skuldugir í dag og bankarnir skila metafkomu.

Kveðja, Kári

 

 

Hvers vegna yfirvöld vilja hafa krónuna áfram

Samkvæmt "Big Mac Index" sem blaðið "Economist" birtir reglulega ætti
dollarinn að kosta 158 kr. núna til þess að hamborgari kostaði það
sama hér og í Bandaríkjunum.

Í reynd er dollarinn skráður á 68 kr. núna.

Gefum okkur samt að 158 kr. séu rétt gengi dollara -- við notum jú
launin okkar til að kaupa skyndibita eins og hvað annað.

Það þýðir að sá sem er með 300 þúsund kr. í laun á Íslandi væri með
1.898$ á mánuði (129 þúsund kr.) ef hann byggi í Bandaríkjunum.

Þarna er komin skýringin á eftirfarandi mótsögn:  Við íslendingar erum
rosalega ríkir en við verðum að taka lán fyrir hlutum af því allt er
svo dýrt hérna.

Ísland er láglaunaland  - ef við færum yfir í Evruna myndi það sjást svart á
hvítu.  Þangað til er betra að ímynda sér að við séum rík en hins vegar sé
allt dýrt hérna.